Gentis Slavonicae lacrumae, suspiria et vota

 

Ad

invictissimum ac gloriosissimum Monarcham,

terrae, maris et inferorum Imperatorem potentissimum,

Regem regum serenissimum,

Ducem angelicae militiae eminentissimum,

Dominum dominantium illustrissimum,

Heroem heroum fortissimum,

geminae naturae Gigantem,

Dn. Jesum Christum,

Dei et beatae Mariae Virginis filium,

unicam humanae salutis Salutem,

omnium sanctorum Sanctissimum,

pontificum Pontificem perfectissimum,

orphanorum Tutorem benignissimum,

vivorum et mortuorum Judicem justissimum

GENTIS SLAVONICAE

LACRUMAE, SUSPIRIA ET VOTA

voce manuque humili porrecta

per

M. Jacobum Jacobaeum

Trigae generosorum,

artium bonarum et rerum politicarum

experienti gravitate

celeberrimorum

virorum,

dno. Nicolao Zaborsky etc.,

dno. Martino Fejerpataky etc.,

dno. Maritno Rotaridae etc.,

in inclyto regno Hungariae

causarum patronis laudatissimis,

dominis favitoribus suis in Domino Jesu honoratissimis

gentis Slavonicae vetustiss.

praesentes lachrymas, vota et suspiria

in honoris, amoris et candoris testimonium

fert,

offert,

affert

M. Jacobaeus

 

 

 

Ille ego, qui scripsi juvenilia carmina quondam

plurima et aeternum nomen sum carmine adeptus,

nunc lacrumas gentis Slavorum et mille dolores

dicere discupio. Feliciter ocyus ergo

 

D2

5 vos mihi adeste, deae, quae sacrum Helicona tenetis,

vos rnihi adeste, omnes Musae, quae gentis avitae

olae et virtutes rnemorare et facta potestis!

In primis tu, Pneuma Sacrum, sanctissime fautor

cordis, da portum laetum conscendere, nobis

 

10 praebens felices zephyros, felicia vela,

ut Deus, ex quo, in quo, per quem sunt omnia, quae sunt,

praesenti nostro celebretur carmine solus!

Tempus adest, quo parva quidem, sed debita caelo

natio Slavorum solemnia sacra parabat

 

15 volvebatque frequens mysteria missa salutis,

queis obclusa Deum reserantur limina sedis

et scelus abluitur, quo faedis excidit ausis

prodigus ille parens hominum natisque reliquit

thesaurum tristi cumulatum sorte laborum.

 

 

20 Haec et plura parat memori benefacta Tonantis

ferre referre manu, nec non quia squallida messis,

infelix messis fatisque referta dolendis

transiit, ut posthac redeat felicior, optat,

altera ab auspicio caeli terraeque Monarchae,

 

 

25 Slavica gens, proprio quam nuper sanguine fuso

emit vera Dei sibi proles atque labore

(nam deformis erat) multo, discrimine multo

criminis a macula pulcram puramque polivit.

Forte venit, nigra velans sua syrmate membra:

 

 

30 squallida, pauper, inops, ceu sponsi oblita calores,

nuda genu lachrymisque sinus perfusa madentes, |

ornatus miser! Extremae penetralibus aedis

implicuit sese maesta et tellure resedit,

multa super Christo meditans, super aethere multa.

 

[D2b]

35 Non ita turtur avis charo viduata marito

plangit, sola licet sicca jactetur in ulmo

et viridi prorsus spernat requiescere fronde.

Non ita primaevi conjunx est questa parentis,

dum videt (infandum!) malefuso sanguine natum

 

 

40 fraterna cecidisse manu. Nec Judith et Esther

tot tantasque dedit lacrumas, cum Hebraea propages

hostibus innumeris graviter jactata trucique

jam conscripta neci crudeles aegra ruinas

expectat, genus atque suum radice sub ima

 

 

45 retur praecisum (ceu verba tonantia fundit

hostis et exitium supremaque fata minatur).

Haec sine mensura lacrumas, sine fine querelas

Natio Slavorum fudit voluitque profari.

Ter conata quidem gemebundam tollere vocem,

 

 

50 ter frustra tristi vox pulsa recessit ab ore.

Post recreata mora lacrumis haec verba remiscet:

,,Haec igitur me fata manent? Hoc, Natio Slava,

Natio chara Deo, tandem perferre dolores

cogor? Et undisonum praeceps detrusa sub aequor,

 

 

55 inde minis Satanae Mahometis et arcta furore

flebo? Nec ullus erit flendi modus? O tua quorsum,

quorsum, sancta cohors, loties solamina quondam

fatidico narrata sono, contenta pusillo

codice? Jam tibi mens amens et tanta libido

 

 

60 linguae? Te minus, hem, constans sententia vertit?

Me fore felicem, celebri me laude beatam,

hostibus a mundi, nec non Phlegetontis ab Orco,

qua licet, ipse fremat terrasque evertere tentet,

assidue tutam divino jura canebas! |

 

 

65 Scilicet haec fieri video? Tua dicta valore

complentur? Quid me magnum sperare jubebas?

Proh! Spes fumus erit? Vento spes omnis abibit?

Haec voluit superum genus? Haec docuere parentes?

Sic ventura mei fiorent in secula honores?

 

Ds

70 Hoc Regina polo socianda incedit amictu?

Hoc luctu, his lacrumis reliquum deducere vitae

fas est? Haec caelo sunt munera missa misellae?

Quid misera aggrediar? Quo vertam lumina? Quonam

confugiam? Spes pauca subest, fiducia parva.

 

 

75 Ipse meos cupiens (superum si dextra dedisset)

natos ex imis radicibus extirpandos

lucis inops tenebrasque colens Draco, rector Averni,

ultima forte putans ruituri tempora mundi,

atque secans animo, mihi quae promissa reliquit

 

 

80 dulce caput Jesus, vita hac carissimus, olim,

dum parat hinc partum caelo deferre triumphum

et quae morte truci acquisivit, visere regna,

ac furias mundi rectis recturus habenis.

Nec non mente movens vatum monimenta priorum

 

 

85 jamque suum exitium fatis volventibus ipse

conjectat, sed fraude, dolo praevertere tentat

Fatorum telas, ratus, ubi primula felix

fraus paradisiaco quondam sub gramine cessit,

nunc sortituram simili similem nece finem.

 

 

90 Non secus ac rapidus sua si cava lustra domosque

vestigasse lupus cognoscit, sponte, tenellis

formidans catulis, millenas egerit artes,

mille dolos quaerit noctesque hinc inde vagando

insomnes ducit, non huic labor improbus obstat;

 

 

95 non saltus, non ulla viae nocumenta retardant,

qui venatorem lustris depellere possit

et sic (si liceat) conatus vertere inausos: |

quod si detecto nota est fraus una volucro,

callidus aggreditur plures catulisque relictis

 

[Dsb]

100 horrendas struit ambages, antrique cubile

obvallans, aditus dumetis obstruit omnes,

atque pedum variis varios dat gressibus orbes,

sic iter ut nullum monimentaque nulla supersint -

tot struit insidias miserae Lupus iste malignus!

 

 

105 Insidias tamen, heu, omnes si dicere coner,

ante dies cesset vesperque resurgat ab umbris!

Nil intentatum linquit, nil linquit inausum!

Nunc mecum rnira bellum gerit arte Sophistes,

mendacique dolo, falsis adjungere vera

 

 

110 suetus, permutat quaedam mutilataque laxat.

Sic sese in lucem transmutat subdolus ipsam,

effingens faciem mentito corpore divum.

Nunc rursus saevit caecaque voragine casses

muitiplices nectit, natorum tecta meorum

 

 

115 cingit, ut incautos solerti irretiat astu.

Eumenides, Diras, Furias torvasque Charybdes

quicquid et Umbrarum pallens eructat Avernus,

in miseros armat, famosos caede tyrannos

excit et ingentem bellis circumtonat orbem.

 

 

120 Quid memorem, Mahomete, tuas (meminisse necesse est),

Hungariae remanent ubi nunc confinia regni,

tot strages, caedes, tristissima fata necesque?

Et facies rerum duras Martisque labores

(horrescens refero, pavidos stupor implicat artus),

 

 

125 perdere queis miseram belloque avertere tentas,

aut saltem patria pulsam transmittere in oras

aequoris extremi, trans aut Garamantes et Indos?

Testis, summa vagans et terras lumine complens

Sol, pater astrorum, saepe hic caligine septus

 

 

130 avertit vultus terris lumenque negavit. |

Immanemque necis rabiem pertaesus, amore

christigenum lacrumas caelis effundere visus.

Testis adest flumen Chornath Bodrogque, Tibiscus!

Testis adest pater undarum, praenobilis Ister,

 

[D4]

135 qui miserabile agens gemitu, magnum agmen aquarum

fudit et haud solito contentus saepius alveo

in loca non assueta ruit molesque revicit

montis et impatiens fraeni vicina coegit

arva queri; caedem sic detestatus atrocem

 

 

140 sanguivorosque canes! Quis, proh, quis talia fando

temperet a lacrumis, sit durior iilicet Hycira

Caucaseaque fera, Scythico vel saevior urso?

Haec tamen involvo, ne quae jam vulnera callum

obduxere, novo videar renovare dolore!

 

 

145 Hungaria, ah, clades quas tu, quae fata tulisti

mecum tu quondam, dum externo milite plena

enses cum gladiis et lato hastilia ferro,

horrentes squammas, longo venabula ferro

et varios bombos rapidumque imitantia fulmen

 

 

150 tormenta atque sono, proh, arma horrentia ab ipso

in mea vidisti proferri viscera! Miles —

dum velut objicibus ruptis ruit excitus amnis

oppositas sternitque trabes ac proluit arva —

qua data porta ruit, cives ceu turbine perflat

 

155 ignescensque iris, flammis et fulminea vi,

provocat ad Martem, nec non nisi bella minatur,

bella crepat, mox oppositi petit agmina Martis

elatoque meam sobolem partim ense trucidat.

(Atque trucidatur vitamque effundit in auras

 

160 multus et in nostros mallet non surgere Slavos!)

Plurima per valles sternuntur inertia passim

corpora perque vias, per compita longa platejae.

Dum spolia multas, o regia gaza, per urbes |

diripitur, dives dum pictae vestis et auri

 

[D4b]

165 arca patet (mirum!) magnaque potitur opum vi

miles; inops prius, hinc spoliis abit auctus opimis!

Tot perpessa vices, tot turmis quassata malorum

spes rediit, redimita novo post tristia honore.

Dum tot vota vovent superis ex corde litato,

 

 

170 me melius sperare jubent adytisque Syonis

depromunt quassae solamina plurima menti,

omen et eventus spirant sanctos, bona pacis

caelo missa vocant. Pacem vox mussitat omnis.

Ipsa quidem mihi candidulum post nubila solem

 

 

175 sperabam fore Martem constrictumque futurum

compedibus duris. Sed Sors mala pone secuta.

Tisiphone facibus nigrisque armata colubris,

quique meos inhiat Getuli more leonis,

mox alia ex aliis vomit in me fata trucesque

 

 

180 nodorum nodos! Quae Marte cadente supersunt

plurima, mox (en, quanto non exerceor igne!)

undique collectus ventorum exercitus omnis,

una Eurusque Notusque ruunt creberque procellis

Affricus et vasto perflantes turbine terras,

 

 

185 informes sylvas et maenia celsa facesque

murorum summas quatiunt turresque rejectant!

Vidimus ingentem lapidum sine lege jacentum,

vidimus in campis spatio distantibus amplo

molem dispersam. Tanta, heu (mirabile dictu!)

 

 

190 vis, furor est ventis ita Rege jubente polorum!

Fulmina quid taceam saevosque e nubibus ignes?

Irati data signa Dei novisse necesse est!

Culmina testantur (dirum et lacrimabile visu!)

caelatae trabes, veterum decora alta parentum,

 

 

195 in cineres combusta leves vi fulminis alti.

Praetereo caeli lacrumas: sine legibus imbres. |

Quae data praetereo sexcentum damna sub anno.

Unum non possum! Dolor est, doior maximus iste,

me, me etiam! Nimius sed jam de pectore fletus

 

E

200 erumpit luctuque prius mens fessa fatiscit!

Eloquar an sileam? Quaqua potis, aegra refer mens!

Parca, meis gaudens damnis, non ipsa pepercit.

Pestifera Hungariarn affecit, proh, lurida tabe,

quando cavit, desint aliqua ne parte flagella!

 

 

205 Quot mihi, quot natos Letho demessuit atro?

Quot patres, qui tutores sua colla labanti

saepius assuerunt proni submittere, nec non

dum me Tartareae ferro fex dedita sedi

excisam petiit, vitam profundere prompti,

 

 

210 si modo justa queant largiri sanguine fata?

Hos mihi surripuit; manet id semperque manebit

pectore descriptum subque ima mente repostum

et lacrumae tanti sunt vivida signa doloris!

Aspice, quam matres orbatae infantibus ora

 

 

215 tundebant palmis, questu fora, compita plena

plangebantque viri planguntque gemuntque maritae,

plangunt et juvenes planguntque gemuntque puellae,

ipsa ego maesta gemo, nimium mea pignora plango!

Ah, ubi sunt, ubi sunt Flos, Spes vitaeque Corona,

 

 

220 Sol, Amor, Aura, Favor, Decus, Expectatio, Cura,

praedulces nati, mea Lux, mea sola Voluptas,

sola quibus regni casus tristesque ruinas

solabar, fatis contraria fata rependens?

Hoc, hoc sum misera, ah, terraque marique secuta?

 

 

225 Ah, meliore luto cui finxit Jova cerebrum,

sancta cohors, Matrem morituram deseris? Eheu!

Atque oblita mei mea nil suspiria curas?

Nec quicquam te, te miseranda voce vocanti

respondes Matri! Vos omnes namque fovebam, |

 

 

230 olim quo videam rebus solamen in arctis

et recreem fessos annis tardantibus artus,

atque habeam tremulae spem praesidiumque senectae!

O Mors! O rabies! Misereri o nescia Parca!

Aspicis haec, Jesu? Nihil aut mea viscera curas?

 

[E1b]

235 Slavorum montes, Slayorum flamina, flete!

Flete meos natos, casus magnosque dolores!

Sic volo, sic cupio, Slavorum saucia Mater!

Jesu Christe, meae miserere benigne cohortis!

Anne meam gentem Stygias damnabis ad undas?

 

 

240 Non, o non! Hoc, Sancte, veta pro crimine saevo!

Paulum supplicii satis est imponere natis,

paenarum satis exhaustum. Bonitatis amicae

da micam tantum! Tua tot gens parvula poscit.

Ure, seca, Pater, haud patris obliviscere cordis!"

 

 

245 Olli subrisit, caelum qui numine torquet,

et placide his verbis tandem placida ora resolvit:

„Filia mi, tristes desine flere vices.

Te solam hac dextra sculpsi sculpamque; paternis,

ne dubites, humeris sernper amore tuliNon,

 

 

250 Parce metu (nostrae tibi sit modo cura loquelae):

non mihi, non, crede, est abbreviata manus.

Dum caelum stellas, dum volvet pontus arenam,

tu mihi, tu curae, mellea, semper eris.

Tandem cognosces post tristia nubila mundi

 

 

255 collata aeterni jubila celsa poli,

a facie ad faciem nostri sacra lumina vultus

conspiciens sanctos caelicolumque choros

,Sanctus!' ter ,Sanctus!' cantandos pectore laeto.

Tunc lacrumas tergam solus ab ore tuas!" |

 

 

 

Sequuntur

applausus amicorum

 

E2

Non facilis labor est linguarum nosse valorem

illarumque pie primum dignoscere fontem,

progressum varium multo discrimine pressum!

Hoc, Jacobaee, tuo studio quia comprobas ipse,

Slavorum gentem linguamque ab origine prima,

nec non progressum, lugubri sorte gementem,

describens dextra methodo doctaque Minerva:

laudantur merito tantorum facta laborum.

His quoniam multi compescent forte labellum,

hanc gentem et linguam qui diro scommate vexant.

Perge, piis porro fautor suavissime Musis,

divinum decus in terris celebrare potenter

atque sacris scriptis devotas pascere mentes!

Sic tua laus isthinc tendet super aethera tandem.

 

[E2b]

Hoc symbolum honoris et candoris apposuit

Samuel D ü r n e r, R. S. E.

 

 

 

Aliud

 

Es

Fleverat ante suas maestas Slavonia dotes,

fleverat et linguae damna nociva suae.

Nullus erat Slavus, Slavorum facta vetusta

qui publicis vellet sic reserare typis!

Illi jamque mei doctissima Musa parentis

pro luctu et lacrumis reddidit omne decus.

Historiam Slavis, patrio sermone loquentem,

ex veterum eduxit pervigil historiis.

Invidet hanc artem vigilanti robore natam

Inscitia infelix. ,,Cur ego spernor?" ait.

Huic ego prae reliquis dixi dicamque deinceps

et dicent mecum, haec qui pia scripta legent:

,,Utilis hic labor est solidum tantique laboris

judicium melius posteritatis erit!"

Ite per exemplum, Slavi, historiasque videte

Slavorum gentem et tollite ad astra piam!

Namque exempla sui quisquis recte sapit aevi,

cum veterum confert sedulus historiis.

Facta latent, quae vate carent! At adepta poetam

historicumque pium gesta perenne patent!

Historicum Slavi Jacobaeum jamque poetam

cum teneant, an non jamque perenne vigent?

Antea vix unus melius, quo tempore Slavis

acciderit, vel quid, qui recitaret, erat!

Praeteritorum igitur memori qui mente laborat,

haec legat et mecum talia vota canat:

,,Ut per te historiae, sic tu, pater, ipse per ipsas

Arganthoniacos vince sub axe dies!''

 

[Esb]

Suo honoratiss. dno parenti

L. M. Q. in symbolum debitae reveren-tiae subscripsit

Nicolaus J a c o b a e u s P a l a e o P r a g e n s i s

 

 

 

Si quis forte cupit Slavorum discere gentis

ortum, quae moerens hic et ubique manet,

praesens hunc grata pervolvito mente libellum,

quem Jacobaei candida Musa dedit!

Non opus est longo verborum syrmate, cernis;

quod cupis, hic praestat sub brevitate liber.

Slavica gens, gaude et tali pro munere corde

dic: ,,Author vivat, floreat atque diu! "

 

[E4]

Andreas C u d e l i n u s P o n i c e n.,

p.t. cantor Slavorum Eper.